Ræða Sigríðar:
1. maí ræða
Kæru áheyrendur og verkalýður allur, til hamingju með daginn. Sigríður Fjóla heiti ég og fæ þann heiður að ávarpa ykkur hér á frídegi verkalýðsins, sem er nauðsynlegur og táknrænn dagur í baráttu verkafólks fyrir mannsæmandi kjörum.
Ég viðurkenni að ég þurfti að afla mér upplýsinga þegar að það kemur að þessum degi. Ég hef alltaf vitað að einhverju leiti um hvað hann snýst, lært um hann í skólanum og í daglegu lífi en sem barn veitti ég honum kannski ekki eins mikla athygli og hann á skilið því sem börn lifum við flest áhyggjulaus og gerum okkur ekki grein fyrir alvarleika heimsins. Hins vegar núna eftir að maður eldist fer maður að átta sig smám saman á því hvað það þarf mikið af fólki til að leyfa barni að lifa áhyggjulausu lífi. Það eru ekki bara foreldrar sem sjá um það heldur samfélagið allt og án verkafólks myndi þetta samfélag alls ekki ganga. Öll störf eru mikilvæg annars væru þau ekki til því af hverju ætti að vera til starf sem væri tilgangslaust. Það var einmitt það sem ég áttaði mig á þegar að ég fór að leita mér upplýsinga um verkalýðsdaginn og hefur það opnað augun mín talsvert. Það sem vakti enn frekari forvitni mína þegar ég fór að skoða þetta betur, er hvernig þetta byrjað allt. Af hverju kom það til að fyrsti maí var tileinkaður baráttudegi verkalýðsins. Ég komst að því að saga dagsins næði langt aftur í tímann en upphaf hans má rekja til ráðstefnu Alþjóðasamtaka Sósíalista í París árið 1889. Sú ráðstefna var haldin að því tilefni að hundrað ár voru þá liðin frá Frönsku byltingunni. Á þessari ráðstefnu var ákveðið að verkafólk þyrfti sinn eigin dag, baráttudag, og varð fyrsti maí fyrir valinu sem Alþjóðlegur frídagur verkafólks. Upphaflega hugmyndin var sú að verkafólk myndi halda fjöldann allan af fundum víðs vegar þennan dag til að fylgja eftir kröfum um átta stunda vinnudag og sem aðrar umbætur á kjörum sínum. Áður en 1. maí var helgaður baráttu verkalýðsins hafði hann verið haldin hátíðlegur víðs vegar um heiminn sem sumardagurinn fyrsti. Það var þó ekki fyrr en þrem áratugum eftir fundinn í París sem baráttan kom formlega til Íslands en fyrsta kröfuganga verkalýðsins var gengin þann 1. maí árið 1923 sem þýðir að þessi sýnilega og táknræna barátta verkalýðsins fagnar 100 ára afmæli í dag. Við megum vera stolt að því.
Margt hefur breyst á þessum hundrað árum ef ekki hreinlega allt. Fyrir 100 árum var Ísland sjómanna- og bændasamfélag að lang mestu leiti. Þá snerist lífið um að lifa af en ekki endilega um að njóta. Á þessum tíma fékk fæst fólk mikið val og oftast var það ekki möguleiki fyrir fólk að mennta sig. Fólk fæddist inn í ákveðnar stéttir og algengast var að afla sér lífsviðurværis á sama máta og foreldrar, það voru ekki margir möguleikar á boðstólnum. Þetta hefur hins vegar breyst algjörlega og stendur núverandi yngsta kynslóð, mín kynslóð, fyrir miklu opnari og meiri möguleikum. Stundum eru möguleikarnir svo margir að fólk fær valkvíða og veit ekki hvað það á að velja, þetta er algjört lúxus vandamál sem ungt fólk stendur frammi fyrir í dag. Við fáum þessi tækifæri því að fyrri kynslóðir börðust fyrir þeim, börðust fyrir meiri menntun til handa öllum, börðust fyrir skólaskyldu sem við nú höfuð þau forréttindi að hafa. Það sem var verið að
berjast fyrir þá er núna orðin venjulegur hlutur í okkar samfélagi sem flestir taka sem sjálfsögðum hlut. Svo sjálfsögðum að fólk skrópar stundum í skóla og reynir að komast undan honum, jafnvel kvartar í staðinn fyrir að hugsa um hvað það er heppið að fá að ganga í skóla þar sem lang flestir sem hafa ekki þau tækifæri víða í heiminum myndu gera allt fyrir að fá að vera í skóla í einn dag.
Núna í vor er ég að ljúka minni framhaldsskólagöngu en eitt af þeim verkefnum sem ég gerði í skólanum var að lesa bókina ,,Ég er Malala” og þegar ég skrifaði þessa ræðu var mér hugsað til hennar. Í dag er hún 25 ára. Hún var eitt af þeim börnum sem þráði að fara í skóla en það var hægara sagt en gert þar sem enn þann dag í dag er stúlkum yfir 13 ára bannað að ganga í skóla í heimalandi hennar. Hún þurfti að gjalda þess að hafa barist fyrir skólagöngu stúlkna, var skotin í höfuðið aðeins 14 ára gömul en lifði af. Svona sögur eru enn þá allt of algengar í heiminum í dag. Þær láta mann þó hugsa, hugsa hversu ótrúlega heppin við erum að búa hér á Íslandi því einhversstaðar í heiminum gæti verið stelpa, fædd sama ár og ég ,2004, verið með jafn mikla hæfileika og með sömu langanir og þrár en eini munurinn á okkur er að við fæddumst í sitthvoru landinu. Hún fæðist kannski í landi sem bæði matur og vatn er af skornum skammti, það er engin skóli í boði og jafnvel stríð. Svo fæðist ég hér, leggst upp í hlýtt rúm á hverjum degi, skortir aldrei vatn né mat og kvarta yfir því að ég nái ekki að gera stærðfræði heimanámið mitt. Frekar ættum við að vera þakklát, þakklát fyrir að fá allavega að fara í stærðfræði því við vitum, þótt við viljum ekki að viðurkenna það, að sú fræðsla eins og allt nám muni draga okkur lengra í framtíðinni. Við gerðum ekkert til að verðskulda það að fæðast hér og stúlkan í hinu landinu gerði ekkert til að verðskulda það að fæðast í því landi. Við getum farið út í búð og keypt okkur nýjar buxur fyrir mörgþúsund krónur án þess að hugsa á meðan að þessi stelpa kannski býr til buxurnar og fær lítil sem engin laun fyrir. Laun stelpunnar þurfa jafn vel að halda uppi heilli fjölskyldu. Það er ekki sanngjarnt, alls alls ekki sanngjarnt. Þess vegna er ekki nóg að berjast bara fyrir fólki á Íslandi, heldur um allan heim því staðan er svo slæm á mörgum stöðum. Ísland hefur þó náð árangri í baráttunni og þótt en sé langt í land getum við verið þakklát og stolt að vera komin þetta langt.
Ég persónulega er þakklát, þakklát fyrir að hafa fæðst á Íslandi, þakklát að geta gengið í skóla, þakklát fyrir öll tækifærin sem skólinn hefur veitt mér og þakklát fyrir að alast upp á þessum tíma. Og það er ykkur að þakka. Takk fyrir að berjast fyrir kynslóðir framtíðarinnar. Baráttan er ekki búin og mun líklega aldrei ljúka, það má aldrei sofna á verðinum. Við munum berjast fyrir réttindum alls fólks því allir, hver og einn einasti aðili, eru jafn mikilvægir. Sama hvernig við lítum út, hvern við elskum, á hvað við trúum, hvort við séum menntuð eða ekki og við hvað við vinnum. Öll erum við mikilvæg og allar vinnur eru mikilvægar. Ef ekki væri fyrir fólk sem vinnur í sjávarútvegi værum við ekki með fisk sem er ein stærsta auðlind landsins. Heilbrigðiskerfið mundi ekki virka nema fyrir fjöldan allan af fjölbreyttum störfum innan þess geira, ekkert eldsneyti væri í boði ef ekki væri fyrir bílstjóra sem sjá um að dreifa því, án
leikskólakennara gæti ýmsir aðrir ekki sinnt sinni vinnu og án kennara yfirleitt gætum við ekki menntað okkur. Það þarf fjölbreytt störf til að gera fjölbreytt og skemmtilegt samfélag. Fjölbreytt störf þurfa að vera til svo úr verði velferðarsamfélag. Það gleymist líka oft að þótt að einhver eigi mikinn pening þýðir það ekki að hann sé hamingju samur og öfugt. Hins vegar er bara alls ekki sanngjarnt að einhver hafi það lítinn pening á milli handanna vegna lágra launa að hann eigi erfitt og nánast ómögulegt með að eiga fyrir helstu lífsnauðsynjum t.d. húsnæði og mat. Það á ekki að vera í boði að líta niður á störf bara því þau krefjast minni menntunar og það má heldur ekki gleyma því að fólk sem hefur ekki hlotið menntun er alveg jafn klárt og annað fólk. Oft fékk það ekki tækifæri á að mennta sig eða eitthvað stóð í vegi fyrir því. Svo vilja sumir ekki mennta sig, hafa ekki áhuga eða finnst menntun ekki vera fyrir þá, það er líka allt í lagi því öll erum við misjöfn og þótt að eitthvað eitt henti einum þarf það ekki að henta öðrum.
Við þurfum að hætta að dæma hvort annað því þannig munu baráttur ekki ná árangri, og þá á ég við allar baráttur ekki bara baráttu verkafólks. Við verðum að hætta að dæma, við þurfum að geta talað saman án gífuryrða, við þurfum að geta staðið saman. Standa saman í baráttunni t.d. um hinseginmálefni, femínisma eða black life matters. Það er víða verið að heyja ýmsar baráttur sem er tilkomnar vegnar nauðsynjar. Með því að dæma hvert annað erum við að standa í vegi þess að búa í heimi þar sem allir eru jafnir og þar sem allir fá að taka það pláss sem þeir þurfa.
Þess vegna á slagorð baráttu launafólks í ár vel við en það er: Réttlæti – jöfnuður- velferð.
Enn og aftur, til hamingju með daginn og takk fyrir mig.
Ræða Breka:
Gleðilegan fyrsta maí!
Kæru félagar!
Það er mér sannur heiður að fá að standa hér og fá að ávarpa ykkur í dag á þessum hátíðardegi, baráttudegi verkalýðsins.
Öll erum við neytendur og einmitt þess vegna er baráttan fyrir bættum rétti neytenda barátta okkar allra. Verkalýðs- og neytendabaráttan hafa þannig
ætíð farið hönd í hönd. Enda má segja að réttindi neytenda og launþega sé sitthvor hlið á sama peningi. Önnur snýst um að hvernig fjár er aflað, hinn um að hvernig því er varið.
Neytendasamtökin fagna í ár 70 ára afmæli, líklega fjórðu elstu neytendasamtök í heimi, og hefur saga samtakanna verið samofin stéttarfélögunum frá fyrstu tíð. Þegar Neytendasamtökin voru stofnuð árið 1953, var eitt af fyrstu verkefnum að stuðla að samræmdum opnunartíma verslana í samvinnu við VR, sem þá hét Verslunarmannafélag Reykjavíkur.
Allar götur síðan hafa Neytendasamtökin átt í góðu sambandi og samstarfi við stéttarfélögin. Til að nefna nýleg dæmi má benda á baráttuna gegn smálánaóáraninni, lögsóknir gegn bönkunum sem nú eru í gangi vegna sjálftöku og ógagnsæis lána með breytilegum vöxtum, og boðaða skýrslu um tryggingamarkaðinn og sem vonandi leiðir til þess lækkunnar iðgjalda tryggingafélaga, okkur öllum til hagsbóta..
Þó saga Neytendasamtakanna spanni 70 ár má segja að neytendabaráttan eigi sér mun lengri sögu.
Líklega var 18. aldar maðurinn Skúli Magnússon fógeti fyrsti baráttumaður fyrir bættum neytendarétti á Íslandi; „Mældu rétt, strákur!“, á danski einokunarkaupmaðurinn að hafa fyrirskipað búðardrengnum Skúla, en átti við að hann skyldi mæla rangt svo hallaði á kaupandann. Þetta særði réttlætiskennd Skúla svo mjög, að þegar hann varð fógeti barðist hann fyrir neytendavernd. Hann lét brjóta upp skemmur kaupmanna og kasta 1000 tunnum af skemmdu mjöli í sjóinn. Kaupmennirnir voru síðar dæmdir í svo miklar sektir, að sjóðurinn sem þær mynduðu, mjölbótarsjóðurinn, varð mikil stoð og stólpi framþróunar íslensks landbúnaðar í áratugi, auk þess að kosta byggingu Menntaskólans í Reykjavík.
Ég er bæði stoltur og auðmjúkur að fá að standa á herðum þessa framsýna fólks við að þoka áfram neytendabaráttunni fyrir fleiri tækifærum, betri réttindum og sanngjarnari kjörum. Allt frá innleiðingu mölunardagsetninga á kaffi á sjötta áratugnum, leiðbeiningabæklingum samtakanna á sjöunda áratugnum, fyrsta kartöflumálinu á þeim áttunda til baráttunnar, barráttunni fyrir réttindum ábyrgðamanna á níunda áratugnum og svo gegn smálánum og Vaxtamálinu nú á síðustu árum; Allar götur hafa Neytendasamtökin unnið að úrbótum fyrir neytendur – og það munum við gera áfram af óskertum styrk.
Samfélagið og neyslan hafa tekið stórkostlegum breytingum frá því Neytendasamtökin voru stofnuð og málefni neytenda hafa því einnig færst inn á nýjar brautir.
Hin nýja barátta um réttindi og tækifæri neytenda á sér meðal annars stað í stafrænum heimi þar sem gögn um einkamál neytenda ganga kaupum og sölum, og brotamenn sjá tækifæri til að „mæla rétt“ eins og einokunarkaupmaðurinn skipaði Skúla forðum. Þá fela mikilvæg græn umskipti einnig í sér áskoranir fyrir ábyrga neytendur, til dæmis þegar óábyrgir stjórnendur fyrirtækja beita grænþvotti til að villa um fyrir okkur, eða þegar reglur eru ekki til staðar í deilihagkerfinu.
Þó að neysla hafi aldrei verið auðveldari en í dag, má segja að sama skapi sé flóknara nú en nokkru sinni fyrr að vera neytandi. Einmitt þess vegna verður meðal stóru verkefna samtakanna á næstu árum að sjá til þess að neytendum verði gert kleift að velja góðar og öruggar vörur, með eins litlu umhverfisspori og mögulegt er.
Það er vandratað í neytendafrumskógi dagsins í dag. Okkur er víða lofað gulli og grænum skógum og oft er erfitt er að sjá í gegnum blekkingarvaðalinn og margar keldurnar að varast. Hrein og bein svikastarfsemi þrífst í skjóli góðrar trúar neytenda. Maðkað mjöl leynist víða og óvíst hvar Skúla fógeta bæri niður í neytendabaráttunni, væri hann uppi í dag.
Kæru félagar. Það er vor samkvæmt dagatalinu en vorhret á glugga.
Enn eina ferðina hvín í nöprum verðbólgudraugnum, og sem fyrr er almenningi gert að bera hinar auknu byrðar dýrtíðarinnar. Á sama tíma berast fregnir af vel útilátinni arðsemi fyrirtækja, sér í heildsala og flutningafyrirtækja og launum stjórnenda sem er í engum takti við laun almennra starfsmanna sömu fyrirtækja.
Lífeyrissjóðirnir okkar sem eru meðal stærstu eigenda stærstu fyrirtækja landsins, verða að draga mörk og setja fyrirtækjum í sinni eigu arðsemismarkmið og launastefnu fyrir stjórnendur. Lífeyrissjóðirnir geta ekki lengur skilað auðu í þessum efnum.
Mikilvægi stéttarfélaganna við að sporna gegn yfirburðastöðu valdhafa, sérhagsmunahópa og fyrirtækja verður seint metið að fullu. Líkt og réttindi launafólks, þá hefur verið barist fyrir hverjum einasta rétti neytenda. Og á stundum þurft að verjast, með kjafti og klóm, ágangi á þegar áunnin réttindi. Til að sókn og vörn neytendabaráttunnar haldi þurfa Neytendasamtökin að vera fjölmenn og öflug. Einungis þannig verður gengið til góðs, götuna fram eftir veg.
Megi gæfan gefa að samstarf stéttarfélaganna og samtaka neytenda haldi áfram um ókomna tíð okkur öllum til heilla.
Sterk neytendasamtök, eins og sterk verkalýðsfélög, eru allra hagur.
Réttlæti, jöfnuður, velferð!
Gleðilegan 1. maí!
Breki Karlsson
formaður Neytendasamtakanna
